Στον νυχτερινό ουρανό των πολικών περιοχών, ένα εκπληκτικό θέαμα ζωντανεύει κατά τη διάρκεια των παγωμένων χειμερινών μηνών: τα στρατοσφαιρικά πολικά νέφη, γνωστά και ως μαργαριταρένια νέφη, φωτίζουν το σκοτάδι με τα ιριδίζοντα χρώματά τους. Ωστόσο, πίσω από την αιθέρια ομορφιά τους κρύβεται ένας κρίσιμος ρόλος στον κύκλο του όζοντος, με ανησυχητικές συνέπειες για το περιβάλλον.
Τι είναι τα μαργαριταρένια νέφη, πώς σχηματίζονται και γιατί είναι τόσο όμορφα όσο και ανησυχητικά
Αυτά τα ειδικά σύννεφα (που δεν είναι από τα πιο σπάνια φαινόμενα για να είμαστε ειλικρινείς) σχηματίζονται σε υψόμετρα μεταξύ 15 και 25 χλμ στη στρατόσφαιρα, όπου ο αέρας είναι εξαιρετικά ξηρός και αραιός. Για να επιτραπεί η συμπύκνωση σε αυτές τις εχθρικές συνθήκες, οι θερμοκρασίες πρέπει να πέσουν σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα έως -85°C, πολύ κάτω από τον μέσο όρο της στρατόσφαιρας.
Η μοναδική σύνθεση των μαργαριταρένιων νεφών είναι αυτό που τους δίνει την χαρακτηριστική ομορφιά: μυριάδες κρυστάλλων πάγου, όλοι με παρόμοιο μέγεθος (περίπου 10µm), αλληλεπιδρούν με το φως με έναν συναρπαστικό τρόπο.
Όταν οι ακτίνες του φωτός συναντούν αυτά τα μικροσκοπικά πρίσματα, διαθλώνται και αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, δημιουργώντας τα ιριδίζοντα χρώματα που κάνουν τα νέφη τόσο μαγευτικά.
Ωστόσο, ο σχηματισμός αυτών των νεφών δεν είναι μόνο θέμα ακραίων θερμοκρασιών· περιλαμβάνει πολύπλοκους ατμοσφαιρικούς μηχανισμούς, όπως η αλληλεπίδραση μεταξύ των στρατοσφαιρικών ανέμων και των κυμάτων που δημιουργούνται από τη διέλευση του αέρα πάνω από τις οροσειρές.
Τα στρατοσφαιρικά πολικά νέφη εμφανίζονται σε δύο κύριες κατηγορίες, Τύπου Ι και Τύπου ΙΙ, που διακρίνονται με βάση τη χημική τους σύνθεση. Τα πρώτα περιέχουν ένα μείγμα νερού, νιτρικού οξέος και/ή θειικού οξέος, ενώ τα δεύτερα αποτελούνται αποκλειστικά από κρυστάλλους πάγου και απαιτούν ακόμη χαμηλότερες θερμοκρασίες (-83°C ή χαμηλότερες) για να σχηματιστούν.
Όμορφα αλλά επιβλαβή
Αλλά γιατί τα μαργαριταρένια νέφη, ειδικά αυτά του Τύπου Ι, θεωρούνται τόσο επιβλαβή για το περιβάλλον; Ο λόγος έγκειται στον ρόλο τους ως καταλύτες για χημικές αντιδράσεις που επιταχύνουν την καταστροφή του όζοντος.
Οι επιφάνειες αυτών των νεφών μετατρέπουν το χλώριο που υπάρχει στην ατμόσφαιρα σε εξαιρετικά αντιδραστικές μορφές, όπως το μονοξείδιο του χλωρίου (ClO). Όταν η άνοιξη επιστρέφει και ο ήλιος φωτίζει ξανά τον πολικό ουρανό, αυτά τα επιβλαβή μόρια επιτίθενται στο στρώμα του όζοντος σε μια αλυσιδωτή αντίδραση, προκαλώντας την τρομερή “τρύπα του όζοντος” στον πόλο.
Επιπλέον, παγιδεύουν το νιτρικό οξύ εμποδίζοντας το να συνδυαστεί με το ClO για να σχηματίσει λιγότερο επιβλαβείς ενώσεις.
Είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι τα μαργαριταρένια νέφη είναι πιο συχνά στον Νότιο Πόλο, όπου οι χειμερινές θερμοκρασίες είναι γενικά χαμηλότερες σε σύγκριση με τον Βόρειο Πόλο. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, αυτά τα ουράνια θεάματα έχουν παρατηρηθεί όλο και πιο συχνά και στην Αρκτική, ένα σημάδι που θα μπορούσε να υποδηλώνει αλλαγές στις παγκόσμιες ατμοσφαιρικές δυναμικές όπως συνέβη με το τελευταίο βόρειο σέλας στη Γροιλανδία.
