Η ζωή της Μαρί Κιουρί είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το φαινόμενο της ραδιενέργειας, τόσο συναρπαστικό όσο και δυνητικά επικίνδυνο. Η επιστήμονας έζησε βυθισμένη σε μια αόρατη θάλασσα ιοντιζουσών σωματιδίων. Η αφοσίωσή της στην έρευνα ήταν τόσο βαθιά, που την οδήγησε να ζει καθημερινά με στοιχεία που σήμερα χειριζόμαστε με εξαιρετική προσοχή.
Ένα ειδικό αρχείο προστατεύει την επιστημονική της κληρονομιά
Συνήθως, όταν σκεφτόμαστε τα ιστορικά αρχεία και τις βιβλιοθήκες, φανταζόμαστε εξελιγμένα συστήματα συντήρησης, για να προστατεύσουμε έγγραφα και αντικείμενα από τη φθορά του χρόνου και τους εξωτερικούς παράγοντες. Ειδικά γάντια, περιβάλλοντα με ελεγχόμενη θερμοκρασία και υγρασία, είναι ο κανόνας για τη διατήρηση της ευθραυστότητας της ιστορίας. Ωστόσο, για τη συλλογή αφιερωμένη στον Πιερ και τη Μαρί Κιουρί, που φυλάσσεται στη Bibliothèque Nationale της Γαλλίας, η κατάσταση είναι παράδοξη. Εδώ, οι προφυλάξεις δεν αποσκοπούν τόσο στη διαφύλαξη των εγγράφων από τους επισκέπτες, όσο στην προστασία των επισκεπτών από τα ίδια τα έγγραφα.
Abode of Chaos
Μετά από πάνω από εκατό χρόνια από τις επαναστατικές ανακαλύψεις της Μαρί Κιουρί, μεγάλο μέρος του προσωπικού και επαγγελματικού της υλικού – οι πολύτιμες σημειώσεις του εργαστηρίου της, τα έπιπλά της, ακόμα και τα βιβλία μαγειρικής της – συνεχίζουν να εκπέμπουν ακτινοβολία. Όποιος επιθυμεί να συμβουλευτεί τα μολυβένια κουτιά που φυλάσσουν τα χειρόγραφά της, πρέπει να υποβληθεί σε μια ειδική διαδικασία: να φορέσει προστατευτικά ρούχα και να υπογράψει μια δήλωση που απαλλάσσει το ίδρυμα από κάθε ευθύνη. Αυτό συμβαίνει επειδή το πιο κοινό ισότοπο του ραδίου, το ράδιο-226, έχει χρόνο ημιζωής 1601 χρόνια. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζονται χιλιετίες για να μειωθεί η ραδιενέργειά του σε αμελητέα επίπεδα.
Ένα εργαστήριο μαγεμένο από μπλε-πράσινα φώτα
Στις αυτοβιογραφικές της αναμνήσεις, που αναφέρει ο ιστορικός Philipp Blom στο βιβλίο του “The Vertigo Years: Europe, 1900-1914”, η Μαρί Κιουρί περιέγραφε με μια αθώα θαυμασμό τα μυστηριώδη φώτα που φώτιζαν το εργαστήριό της τη νύχτα. Μπουκάλια και κάψουλες που περιείχαν τα πειράματα εξέπεμπαν μια αμυδρή λάμψη, ένα μπλε-πράσινο φως που η ίδια χαρακτήριζε ως ένα μαγευτικό θέαμα, πάντα νέο. Μια αιθέρια ομορφιά που έκρυβε μια ανεξερεύνητη δύναμη και μια νέα κατανόηση της ύλης.
Όταν ο αέρας ηλεκτρίστηκε: η γέννηση της φυσικής των σωματιδίων
Αυτό το συναρπαστικό φως δεν ήταν μόνο ένα οπτικό φαινόμενο. Οι Κιουρί ανακάλυψαν ότι τα ραδιενεργά υλικά είχαν την ικανότητα να “ηλεκτρίζουν” τον περιβάλλοντα αέρα. Ο Πιερ Κιουρί σχεδίασε ένα θάλαμο με ένα εξαιρετικά ευαίσθητο ηλεκτρόμετρο ικανό να μετράει ασθενή ηλεκτρικά ρεύματα. Φέρνοντας αυτό το όργανο κοντά στους φωτεινούς σωλήνες τους, διαπίστωσαν ότι ο αέρας στο εσωτερικό ιονιζόταν, διαχωριζόμενος σε θετικά και αρνητικά φορτισμένα σωματίδια, δημιουργώντας ένα ηλεκτρικό ρεύμα.
Άτομο με νετρόνια, πρωτόνια και ηλεκτρόνια από Yassin.isera-rovereto
.
Έτσι γεννήθηκε ο όρος “ραδιενέργεια”, μια έννοια που όχι μόνο εισήγαγε μια νέα μορφή ενέργειας, αλλά και ανέτρεψε την τότε κυρίαρχη ιδέα ότι τα άτομα ήταν τα μικρότερα και αδιαίρετα σωματίδια της ύλης. Η ανακάλυψή τους άνοιξε τις πόρτες σε ένα νέο επιστημονικό πεδίο: τη φυσική των σωματιδίων.
Μια θυσία που άξιζε δύο Νόμπελ
Στον πυρετό της ανακάλυψης και στο πάθος για την έρευνα, οι σύζυγοι Κιουρί δεν μπορούσαν να φανταστούν πλήρως τις μακροπρόθεσμες συνέπειες της συνεχούς έκθεσής τους στις ακτινοβολίες. Οι έρευνες διεξάγονταν σε ένα υγρό και ανεπαρκώς εξοπλισμένο εργαστήριο στη Σχολή Φυσικής και Χημείας Βιομηχανίας του Παρισιού, σε συνθήκες κάθε άλλο παρά ιδανικές.
Χειρίζονταν πολώνιο και ράδιο με μια οικειότητα σήμερα αδιανόητη, μεταφέροντας φιαλίδια στις τσέπες τους και φυλάσσοντάς τα στα συρτάρια του γραφείου τους. Με έναν τρόπο, προσέφεραν ασυνείδητα τα ίδια τους τα σώματα στην επιστημονική πρόοδο, πληρώνοντας ένα πολύ υψηλό τίμημα για την εξαιρετική τους αφοσίωση. Ωστόσο, η αναγνώριση για αυτές τις πρωτοποριακές έρευνες δεν άργησε να έρθει: η Μαρί Κιουρί είναι το μοναδικό άτομο που έχει κερδίσει το Βραβείο Νόμπελ σε δύο διαφορετικά επιστημονικά πεδία: Φυσική (το 1903 μαζί με τον σύζυγό της Πιερ και τον Ανρί Μπεκερέλ για τις έρευνές τους στη ραδιενέργεια) και Χημεία (το 1911 για την ανακάλυψη του πολωνίου και του ραδίου και για την απομόνωση του μεταλλικού ραδίου).
Ακόμα και η κόρη της Μαρί και του Πιερ Κιουρί, η Ιρέν Ζολιό-Κιουρί, έγινε εξέχουσα επιστήμονας και κέρδισε το Βραβείο Νόμπελ Χημείας το 1935 μαζί με τον σύζυγό της Φρεντερίκ Ζολιό για την ανακάλυψη της τεχνητής ραδιενέργειας, συνεχίζοντας την οικογενειακή κληρονομιά στην έρευνα για τις ακτινοβολίες.
Η ραδιενέργεια γίνεται πανάκεια
Μετά τις επαναστατικές ανακαλύψεις των Κιουρί, διαδόθηκε μια αφελής πεποίθηση ότι κάτι τόσο ισχυρό και ενεργητικό όσο οι ακτινοβολίες έπρεπε αναγκαστικά να έχει ευεργετικά αποτελέσματα. Το 1903, ο ίδιος ο Πιερ Κιουρί, αφού παρατήρησε τα εγκαύματα που προκλήθηκαν από ένα δείγμα ραδίου δεμένο στο μπράτσο για δέκα ώρες, υπέθεσε ότι είχε βρει μια θεραπεία για τον καρκίνο.
Αυτή η πεποίθηση, σε συνδυασμό με μια ελλιπή κατανόηση των πραγματικών κινδύνων, οδήγησε σε ένα κύμα εμπορικών προϊόντων που περιείχαν ραδιενεργές ουσίες. Οδοντόκρεμες, καθαρτικά, “θαυματουργά” άλατα μπάνιου υπόσχονταν να θεραπεύσουν την αϋπνία. Ακόμα και κεραμικά δοχεία επικαλυμμένα με ουράνιο και ραδόνιο συνταγογραφούνταν για διαταραχές όπως η μετεωρισμός. Ακολούθησε μια εποχή επιστημονικής αφέλειας με δυνητικά καταστροφικές συνέπειες. Μόνο το 1938, με την έκδοση του Food, Drug, and Cosmetic Act στις Ηνωμένες Πολιτείες, τέθηκε φρένο στην εμπορία προϊόντων που περιείχαν ραδιενεργές ουσίες.
Μια διαρκής κληρονομιά: η ραδιενέργεια σήμερα, μεταξύ χρησιμότητας και συνειδητών κινδύνων
Σήμερα, η ραδιενέργεια είναι ένα φαινόμενο πολύ πιο κατανοητό και οι εφαρμογές της είναι πολλαπλές και κρίσιμες: από την πυρηνική ιατρική, την παραγωγή ενέργειας, τους ανιχνευτές καπνού, τη στείρωση, τις δοκιμές υλικών, τη χρονολόγηση οργανικών ευρημάτων, μέχρι και τη μέτρηση της ηλικίας της Γης. Έχουμε μάθει να εκμεταλλευόμαστε τη δύναμη των ατόμων με τρόπους που η Μαρί Κιουρί και οι σύγχρονοί της μπορούσαν μόνο να φανταστούν.
Ένα διαρκές μήνυμα
Πέρα από τις γιορτές και τις αναγνωρίσεις, η κληρονομιά της Μαρί Κιουρί δεν είναι μόνο στις επιστημονικές προόδους και στις πρακτικές εφαρμογές της ραδιενέργειας. Αυτή είναι επίσης ένα απτό μήνυμα, παρόν στις σημειώσεις του εργαστηρίου της, που συνεχίζουν να εκπέμπουν ακτινοβολίες. Μια προοπτική που μας υπενθυμίζει τη σημασία της προσέγγισης της επιστήμης με περιέργεια, βέβαια, αλλά και με μια βαθιά συνειδητοποίηση των επιπτώσεών της. Η ιστορία της Μαρί Κιουρί είναι μια συναρπαστική αφήγηση ανακάλυψης, αφοσίωσης και των διαρκών συνεπειών μιας άνευ προηγουμένου επιστημονικής εξερεύνησης.
Πηγή: https://www.csmonitor.com/Technology/Horizons/2011/1107/Marie-Curie-Why-her-papers-are-still-radioactive
