Αλλοδαποί στον Ψυχρό Πόλεμο: το απίθανο ανέκδοτο

Είμαστε στο 1985, στο απόγειο του Ψυχρού Πολέμου. Οι εντάσεις μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Σοβιετικής Ένωσης είναι αισθητές, κάθε κίνηση, κάθε λέξη ζυγίζεται με τη μέγιστη προσοχή. Ωστόσο, σε αυτό το κλίμα αμοιβαίας δυσπιστίας, συνέβη κάτι απροσδόκητο κατά τη διάρκεια της συνόδου κορυφής της Γενεύης. Ο Αμερικανός πρόεδρος Ρόναλντ Ρίγκαν και ο Σοβιετικός ηγέτης Μιχαήλ Γκορμπατσόφ έκαναν ένα διάλειμμα από τις πυκνές διαπραγματεύσεις, απομακρυνόμενοι για έναν περίπατο. Μαζί τους, μόνο οι πιστοί διερμηνείς, σιωπηλοί μάρτυρες ενός διαλόγου που για χρόνια θα παραμείνει τυλιγμένος στο μυστήριο, μακριά από τα μάτια του κοινού.

Η αποκάλυψη του περιεχομένου αυτής της συνομιλίας ήρθε πολλά χρόνια αργότερα, το 2009, χάρη σε μια συνέντευξη του Γκορμπατσόφ με τον Τσάρλι Ρόουζ, παρουσία του τότε Υπουργού Εξωτερικών του Ρίγκαν, Τζορτζ Σουλτς. Πρόκειται για μια αφήγηση που έχει κάτι το απίστευτο, αναφερθείσα τότε και από το Christian Science Monitor, μέσω των λέξεων του Τζίμι Όρ. Κατά τη διάρκεια εκείνου του περιπάτου, κοντά σε μια φιλόξενη εστία, ο Ρόναλντ Ρίγκαν, με τη συνήθη ειλικρίνειά του, απευθύνθηκε στον Γκορμπατσόφ με μια αιφνιδιαστική ερώτηση: “Τι θα κάνατε αν οι Ηνωμένες Πολιτείες δέχονταν ξαφνικά επίθεση από κάποιον που προέρχεται από το διάστημα; Θα μας βοηθούσατε;”.

Η απάντηση του Γκορμπατσόφ ήταν άμεση, χωρίς δισταγμό: “Δεν υπάρχει αμφιβολία”. Η απάντηση του Ρίγκαν δεν άργησε να έρθει: “Κι εμείς”. Ένας σουρεαλιστικός διάλογος, που ολοκληρώθηκε με ένα γέλιο του ίδιου του Γκορμπατσόφ, συνειδητοποιώντας την παραδοξότητα και ταυτόχρονα την βαθιά ανθρωπιά που περιείχαν αυτές οι λίγες φράσεις. Ευτυχώς, τη δεκαετία του ’80 κανένα εχθρικό διαστημόπλοιο δεν εμφανίστηκε στους ουρανούς μας, και αυτή η ανεπίσημη συμφωνία, μεταξύ των δύο δυνάμεων, δεν χρειάστηκε ποτέ να δοκιμαστεί.

Ένας πρόεδρος με το κεφάλι στα αστέρια

Αυτή η ασυνήθιστη ερώτηση μπορεί να μην προκαλεί έκπληξη αν λάβουμε υπόψη τη ζωηρή φαντασία του Ρόναλντ Ρίγκαν, ενός ανθρώπου που, πολύ πριν καθίσει στο Οβάλ Γραφείο, είχε καλλιεργήσει ένα μεγάλο πάθος για την επιστημονική φαντασία. Μεγαλωμένος με τις επικές περιπέτειες του Έντγκαρ Ράις Μπάροουζ, γεμάτες από ήρωες όπως ο Τζον Κάρτερ του Άρη και ο εμβληματικός Ταρζάν, ο Ρίγκαν είχε μια αδυναμία για τους μακρινούς κόσμους και τις εξαιρετικές προκλήσεις. Όπως επισημαίνει η Λόρεν Ντέιβις στο io9, αυτό το ενδιαφέρον του “nerd” δεν παρέμεινε περιορισμένο στις σελίδες των βιβλίων, αλλά με κάποιο τρόπο επηρέασε και τον τρόπο που κυβερνούσε.

Κατά τη διάρκεια της προεδρίας του, ο Ρίγκαν δεν δίστασε να περιβάλλεται από λαμπρά μυαλά για να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις του μέλλοντος. Ανάμεσά τους ξεχώριζε το Συμβουλευτικό Συμβούλιο Πολιτών για την Εθνική Πολιτική Διαστήματος. Ένα πραγματικό think tank αποτελούμενο από αστροναύτες, μηχανικούς, αλλά και συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας του διαμετρήματος του Ρόμπερτ Χάινλαϊν και του Τζέρι Πουρνέλ. Ένα σαφές σημάδι του πώς ο Ρίγκαν θεωρούσε την επιστημονική φαντασία όχι μόνο ως ένα λογοτεχνικό είδος, αλλά και ως πηγή έμπνευσης και καινοτόμων προοπτικών για τις αναδυόμενες τεχνολογίες και τη διαρκώς αυξανόμενη σημασία της διαστημικής πολιτικής. Λέγεται μάλιστα ότι αυτό το συμβούλιο συνέβαλε στη σύνταξη μέρους της διάσημης ομιλίας στην οποία ο Ρίγκαν παρουσίασε στον κόσμο το πρόγραμμα Στρατηγικής Αμυντικής Πρωτοβουλίας, που μετονομάστηκε δημοφιλώς “Πόλεμος των Άστρων”.

Ψυχρός πόλεμος και μακρινοί κόσμοι

Είναι δύσκολο να καθοριστεί με βεβαιότητα πόσο σοβαρός ήταν ο Ρίγκαν εκείνη τη στιγμή με τον Γκορμπατσόφ. Ίσως ήταν απλώς ένας τρόπος να ελαφρύνει την ένταση, μια στιγμή κοινής ανθρωπιάς μπροστά σε μια υποθετική, αλλά παγκοσμίως κατανοητή απειλή. Ωστόσο, αυτό το επεισόδιο ρίχνει ένα ενδιαφέρον φως στη σκέψη του και στο κλίμα εκείνης της ιστορικής περιόδου. Ο Ψυχρός Πόλεμος, με τη συνεχή απειλή της πυρηνικής καταστροφής, είχε ήδη προβάλλει τους φόβους της ανθρωπότητας σε παγκόσμια κλίμακα. Η ιδέα ενός κοινού εχθρού, προερχόμενου από έναν άλλο κόσμο, θα μπορούσε παραδόξως να αντιπροσωπεύει μια ευκαιρία ένωσης, μπροστά σε μια ακόμη μεγαλύτερη πρόκληση.

Ο Ρίγκαν δεν ήταν βέβαια ο πρώτος κυβερνητικός αξιωματούχος που φαντασιώθηκε σενάρια διαστρικού πολέμου. Ήδη από τη δεκαετία του ’50 και του ’60, κατά τις πρώτες φάσεις της διαστημικής κούρσας, ορισμένοι μηχανικοί του αμερικανικού στρατού είχαν ασχοληθεί με την ανάπτυξη θεωρητικών όπλων για την υπεράσπιση υποθετικών σεληνιακών βάσεων. Όπως αποκάλυψε πρόσφατα ο Ανατόλι Ζακ στο Popular Mechanics, ούτε η Σοβιετική Ένωση είχε μείνει αδρανής. Τη δεκαετία του ’70, ο σοβιετικός διαστημικός σταθμός Almaz, όχι μόνο ήταν εξοπλισμένος με ένα άκρως απόρρητο διαστημικό κανόνι, αλλά φαίνεται ότι είχε επίσης δοκιμαστεί. Μια λεπτομέρεια που δείχνει πώς, πέρα από τις ανεπίσημες συνομιλίες για εξωγήινες εισβολές, η στρατιωτικοποίηση του διαστήματος ήταν μια συγκεκριμένη ανησυχία και για τις δύο υπερδυνάμεις.

Τελικά, το ανέκδοτο της συνόδου κορυφής της Γενεύης, με την απροσδόκητη ερώτηση για τους εξωγήινους, παραμένει μια συναρπαστική στιγμή στην ιστορία του Ψυχρού Πολέμου. Ένα μικρό άνοιγμα που μας επιτρέπει να δούμε την προσωπικότητα ενός ηγέτη όπως ο Ρίγκαν, τη ζωηρή φαντασία του και την ικανότητά του να κοιτάζει πέρα από τις αυστηρές πολιτικές διαιρέσεις της εποχής του. Μια υπενθύμιση ότι, μερικές φορές, μπροστά σε έναν κοινό εχθρό, ακόμη και οι πιο απίθανες συμμαχίες μπορούν να γίνουν δυνατές.

Πηγή: https://www.smithsonianmag.com/smart-news/reagan-and-gorbachev-agreed-pause-cold-war-case-alien-invasion-180957402/