Το φαινόμενο Tetris πήρε το όνομά του από το δημοφιλές βιντεοπαιχνίδι της δεκαετίας του ’80. Ο όρος επινοήθηκε από τον δημοσιογράφο Jeffery Goldsmith το 1994, αφού παρατήρησε αυτό το παράξενο φαινόμενο στους παίκτες του Tetris. Στην ουσία, όταν επικεντρωνόμαστε σε μια επαναλαμβανόμενη δραστηριότητα για παρατεταμένο χρονικό διάστημα, ο εγκέφαλός μας συνεχίζει να επεξεργάζεται αυτή τη δραστηριότητα ακόμα και όταν δεν την εκτελούμε πλέον, οδηγώντας σε παρεμβατικές εικόνες και σκέψεις. Σε αυτή την περίπτωση, αν κάποιος παίζει Tetris για μεγάλο χρονικό διάστημα, ο εγκέφαλός του αρχίζει να βλέπει σχήματα παντού, μπορεί να ονειρεύεται μπλοκ που πέφτουν ή να βλέπει καθημερινά αντικείμενα ως σχήματα που ταιριάζουν μεταξύ τους.
Γιατί συμβαίνει;
Ο εγκέφαλός μας είναι μια μηχανή αναγνώρισης προτύπων. Όταν παίζουμε Tetris, ο εγκέφαλος επικεντρώνεται στον μηχανισμό του βιντεοπαιχνιδιού: στα σχήματα και στο πώς να τα ταιριάξει. Μετά από ώρες παιχνιδιού, ο εγκέφαλος γίνεται τόσο καλός σε αυτό το έργο, που συνεχίζει να το κάνει ακόμα και όταν δεν παίζουμε, σαν να είναι ένα πρόγραμμα στο παρασκήνιο.
Αυτό το φαινόμενο είναι γνωστό ως “υπολειμματικές γνωστικές εικόνες”, δηλαδή επαναλαμβανόμενες εντυπώσεις που παραμένουν στο μυαλό, παρόμοιες με το όταν ένα τραγούδι μας κολλάει στο κεφάλι (σε αυτή την περίπτωση μιλάμε για “earworm”: σκουλήκι του αυτιού) ή όταν αισθανόμαστε τις δονήσεις του τηλεφώνου ακόμα και όταν δεν χτυπάει. Αυτό δείχνει την ικανότητα του εγκεφάλου να διατηρεί και να αναπαράγει τις εμπειρίες.
Το φαινόμενο Tetris και το PTSD
Το φαινόμενο Tetris δεν είναι μόνο μια περιέργεια, οι επιστήμονες έχουν ανακαλύψει ότι μπορεί να έχει θεραπευτικά οφέλη, ιδιαίτερα για άτομα με διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD). Μια μελέτη του 2020 έδειξε ότι το να παίζει κάποιος Tetris για 60 λεπτά την ημέρα για έξι εβδομάδες μπορεί να μειώσει τις αναδρομές και τα συμπτώματα του PTSD.
Η δρ. Emily A. Holmes, νευροεπιστήμονας του Πανεπιστημίου της Ουψάλα, εξηγεί ότι αυτή η διαδικασία συμβαίνει επειδή “ο εγκέφαλος δεν μπορεί να κάνει δύο πράγματα του ίδιου τύπου ταυτόχρονα”. Με άλλα λόγια, το να παίζει κάποιος Tetris αποσπά τον εγκέφαλο από τις τραυματικές αναμνήσεις, εμποδίζοντάς τον να αναπαράγει ζωντανές εικόνες του τραύματος, με αποτέλεσμα να προσφέρει θεραπευτικά οφέλη.
Το φαινόμενο Tetris και η αμνησία
Ένα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο του φαινομένου Tetris είναι ότι μπορεί να συμβεί και σε άτομα με αμνησία. Μια μελέτη του 2000 που διεξήχθη από τον Robert Stickgold ανακάλυψε ότι ορισμένοι ασθενείς με βραχυπρόθεσμη αμνησία, που δεν θυμούνταν ότι έπαιξαν Tetris την προηγούμενη ημέρα, ονειρεύονταν παρόλα αυτά τα μπλοκ που έπεφταν και μπορούσαν ακόμη και να τοποθετήσουν τα δάχτυλά τους στα σωστά πλήκτρα του υπολογιστή. Αυτό υποδηλώνει ότι το φαινόμενο Tetris συνδέεται με μια μορφή έμμεσης μνήμης, δηλαδή μια ασυνείδητη μνήμη που καθοδηγεί τη συμπεριφορά μας χωρίς να το συνειδητοποιούμε.
Ο Stickgold ανακάλυψε επίσης ότι το φαινόμενο Tetris είναι πιο κοινό στους αρχάριους παίκτες σε σύγκριση με τους έμπειρους παίκτες. Αυτό υποδηλώνει ότι όσο πιο άπειρος είναι ο εγκέφαλος σε μια δραστηριότητα, τόσο πιο πιθανό είναι να συνεχίσει να επεξεργάζεται αυτό το έργο στα όνειρα.
Ο Stickgold εξέφρασε την άποψή του ως εξής: “Δεν ήξερε ακριβώς τι έκανε, και παρόλα αυτά ήξερε τι έκανε. Με έναν τρόπο, αυτό είναι το ασυνείδητο του Freud: πράγματα που ενεργοποιούνται στον εγκέφαλό μας που είναι στην ουσία αναμνήσεις που καθοδηγούν τη συμπεριφορά μας, αλλά δεν είναι συνειδητές”.
Πέρα από το Tetris
Συμπερασματικά, το φαινόμενο Tetris δεν περιορίζεται μόνο στη λειτουργία του ομώνυμου βιντεοπαιχνιδιού, αλλά μπορεί να συμβεί με οποιαδήποτε επαναλαμβανόμενη δραστηριότητα, όπως το πλέξιμο, η οδήγηση ή το παίξιμο ενός μουσικού οργάνου. Πρόκειται για ένα ενδιαφέρον φαινόμενο, που μας δείχνει πώς ο εγκέφαλός μας είναι πλαστικός και προσαρμόσιμος και πώς το μυαλό μας, πάντα σε κίνηση, είναι ικανό να μαθαίνει και να θυμάται πολύπλοκα πρότυπα ακόμα και χωρίς να το συνειδητοποιούμε.
Πηγή: https://www.mentalfloss.com/tetris-effect-psychology
