Υπάρχουν άνθρωποι που δεν μπορούν να ξεχάσουν τίποτα, ούτε καν τις πιο ασήμαντες λεπτομέρειες των ημερών τους. Θα μπορούσε να φαίνεται σαν υπερδύναμη, αλλά για όσους ζουν με αυτή την “ικανότητα” (που στην πραγματικότητα είναι μια κατάσταση που ονομάζεται Υπερθυμητικό Σύνδρομο) είναι συχνά μια καταδίκη. Οι ερευνητές προσπαθούν να καταλάβουν τι καθιστά δυνατό το να ξεχνάμε και γιατί, για τους περισσότερους από εμάς, είναι θεμελιώδες να το κάνουμε.
Γιατί ξεχνάμε: τι αποκαλύπτει η απόλυτη μνήμη για τον εγκέφαλό μας
“Έχω προβλήματα μνήμης“, έγραφε μια γυναίκα από την Καλιφόρνια σε ένα email στον νευροεπιστήμονα James McGaugh. Αλλά η συνέχεια άφησε τον ερευνητή άφωνο: “Ζω ξανά κάθε μέρα της ζωής μου στο κεφάλι μου και με τρελαίνει!!!“. Ήταν η αρχή μιας εξαιρετικής επιστημονικής ανακάλυψης.
Η Jill Price, 34 ετών, δεν ξεχνάει. Ποτέ. Κάθε ημερομηνία που αναφέρεται ξυπνά στο μυαλό της μια καθαρή ταινία: γεγονότα, άνθρωποι, καιρός, ακόμα και τι φορούσε εκείνη την ημέρα. Ένα φαινόμενο τόσο ασυνήθιστο που αξίζει ένα συγκεκριμένο όνομα: υπερθυμητικό σύνδρομο ή Highly Superior Autobiographical Memory (HSAM).
Αλλά τι σημαίνει να ζεις χωρίς την ικανότητα να ξεχνάς; Το μυαλό της Jill διατηρεί ανέπαφες ακόμα και τις οδυνηρές εμπειρίες, τα τραύματα, τις ταπεινώσεις, τις απώλειες. Κάθε ανάμνηση παραμένει ζωντανή, αδύνατο να εξασθενήσει με τον χρόνο. Το αποτέλεσμα είναι χρόνιο άγχος, κατάθλιψη, δυσκολία στο να “γυρίσεις σελίδα”. Ένα δώρο που μετατρέπεται σε βασανιστήριο.
Το να ξεχνάμε, εξηγούν οι επιστήμονες, δεν είναι ελάττωμα αλλά μια βιολογική αναγκαιότητα. Αυτή η διαδικασία είναι συγκρίσιμη με μια “νευρωνική ανοιξιάτικη καθαριότητα”: ο εγκέφαλος πρέπει να αφαιρεί το περιττό για να λειτουργεί σωστά. Δεν είναι παθητική φθορά, αλλά ενεργός και υγιής μηχανισμός.
Το 2014, μια ομάδα ερευνητών εντόπισε το “γονίδιο musashi” ως πιθανό ρυθμιστή της λήθης στα σκουλήκια. Περιέργως, αναλύοντας αυτό το γονίδιο σε άτομα με HSAM, δεν βρήκαν ανωμαλίες.
Από εδώ προκύπτει η πρόκληση: ο McGaugh συνέλεξε γενετικά δείγματα από 21 άτομα με HSAM και από τις οικογένειές τους. Σήμερα αυτά τα υλικά είναι χρυσός για την έρευνα. Στη Βασιλεία, οι επιστήμονες εξετάζουν αυτά τα DNA με μανιακή ακρίβεια, αναζητώντας μοναδικές ακολουθίες που απουσιάζουν σε 100.000 άλλα άτομα.
Ήταν σαν να ψάχνεις μια βελόνα σε ένα άχυρο: θα μπορούσε να είναι ένας σπάνιος συνδυασμός πολλών γονιδίων ή μεταλλάξεις σε μη κωδικοποιημένες περιοχές. Το διακύβευμα; Η κατανόηση όχι μόνο του HSAM, αλλά και διαταραχών όπως το Αλτσχάιμερ ή το PTSD, όπου η ισορροπία μεταξύ μνήμης και λήθης είναι διαταραγμένη.
Από αυτό, προκύπτουν υπαρξιακά ερωτήματα τεράστιας σημασίας. Τι θα συνέβαινε αν μπορούσαμε να ρυθμίσουμε την ικανότητά μας να ξεχνάμε; Ίσως το πιο συναρπαστικό ερώτημα αφορά το όριο μεταξύ φυσιολογικής και παθολογικής μνήμης: πότε η ανάμνηση γίνεται υπερβολική, και πότε η λήθη γίνεται πολύ λίγη;
