Για το μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας, ο ουρανός θεωρούνταν ότι κατοικείται από λαμπερές θεότητες, όπου ο Ήλιος ήταν ένα φλεγόμενο άρμα που οδηγούσε ένας θεός και η Σελήνη μια ασημένια θεά που παρακολουθούσε τη νύχτα, αυτή η πραγματικότητα μεταδόθηκε από γενιά σε γενιά, μέσω μύθων και θρύλων. Στην Αθήνα πριν από περίπου 2500 χρόνια, άρχισαν να εμφανίζονται νέες ιδέες. Ένας άνδρας με το όνομα Αναξαγόρας υπέθεσε ότι η Σελήνη ήταν στην πραγματικότητα μια βραχώδης σφαίρα και όχι μια Θεά. Η “απλή” του δήλωση όχι μόνο άλλαξε για πάντα την κατανόησή μας για το σύμπαν, αλλά του κόστισε και την ελευθερία του.
Αποσπάσματα μιας ζωής αφιερωμένης στην ανακάλυψη πέρα από τον Μύθο
Η ζωή του Αναξαγόρα δεν είναι εύκολα ανακατασκευάσιμη, καθώς πιστεύεται ότι έγραψε μόνο ένα βιβλίο που σήμερα έχει χαθεί. Οι σύγχρονοι ιστορικοί βασίζονται σε σύντομες αναφορές ή περιλήψεις των διδασκαλιών του, που περιέχονται στα έργα μεταγενέστερων μελετητών όπως ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης.
Γεννήθηκε στις ιωνικές περιοχές, λίκνο μιας πνευματικής αναγέννησης που σήμερα ονομάζουμε Ιωνικός Διαφωτισμός. Ο Αναξαγόρας μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον όπου οι ερωτήσεις για τον κόσμο γύρω άρχισαν να βρίσκουν απαντήσεις στη λογική και την παρατήρηση, αντί για τον μύθο. Όταν μετακόμισε στην Αθήνα, τον 5ο αιώνα π.Χ., έφερε μαζί του αυτό το ερευνητικό πνεύμα, γρήγορα καθιστώντας τον μια εξέχουσα μορφή σε μια χρυσή εποχή για τη φιλοσοφία. Μαζί με άλλους τολμηρούς στοχαστές, ο Αναξαγόρας συνέβαλε στην εισαγωγή ενός νέου τρόπου σκέψης, που έθετε την παρατήρηση και τη λογική στο κέντρο της αναζήτησης της αλήθειας.
Η Σελήνη ως βραχώδες ουράνιο σώμα
Ανάμεσα στα πολλά μυστήρια που τράβηξαν την προσοχή του, η Σελήνη κατείχε μια ιδιαίτερη θέση. Για αιώνες, λατρευόταν ως θεά, μια ισχυρή οντότητα που επηρέαζε τις παλίρροιες, τη γονιμότητα και ακόμη και την τρέλα. Ωστόσο, ο Αναξαγόρας, με οξυδερκή νου και βλέμμα στραμμένο στον ουρανό, κατέληξε σε μια επαναστατική συμπέρασμα: η Σελήνη δεν ήταν θεότητα, αλλά ένα ουράνιο σώμα φτιαγμένο από πέτρα και γη, ακριβώς όπως ο πλανήτης μας. Όχι μόνο αυτό, διαισθάνθηκε επίσης ότι οι φάσεις της δεν ήταν θεϊκές ιδιοτροπίες, αλλά το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασής της με έναν άλλο “φλεγόμενο βράχο” που ονομάζουμε Ήλιο.
Ο Αναξαγόρας κατάλαβε ότι η Σελήνη, από μόνη της, ήταν σκοτεινή και ότι το φως που έβλεπε ήταν στην πραγματικότητα η αντανάκλαση του ηλιακού φωτός στην επιφάνειά της. Αυτή η απλή αλλά θεμελιώδης διαίσθηση του επέτρεψε να εξηγήσει με λογικό και συνεκτικό τρόπο τις φάσεις της Σελήνης: όταν η Σελήνη βρίσκεται μεταξύ της Γης και του Ήλιου, βλέπουμε την μη φωτισμένη της πλευρά (Νέα Σελήνη); όταν βρίσκεται στην αντίθετη πλευρά, βλέπουμε ολόκληρη την φωτισμένη πλευρά (Πανσέληνος); και στις ενδιάμεσες θέσεις, βλέπουμε μόνο ένα φωτισμένο τμήμα.
Εκλείψεις και κρατήρες της Σελήνης
Αυτή η ανακάλυψη ακολουθήθηκε από άλλες, όπως η κατανόηση της σχετικής κίνησης μεταξύ της Γης, της Σελήνης και του Ήλιου. Αυτό τον οδήγησε να εξηγήσει ένα άλλο ουράνιο φαινόμενο, που πάντα προκαλούσε φόβο και θαυμασμό: τις εκλείψεις. Κατάλαβε ότι μια σεληνιακή έκλειψη συνέβαινε όταν η Γη παρεμβαλλόταν μεταξύ του Ήλιου και της Σελήνης, ρίχνοντας τη σκιά της στον φυσικό μας δορυφόρο. Ομοίως, μια ηλιακή έκλειψη συνέβαινε όταν η Σελήνη παρεμβαλλόταν μεταξύ του Ήλιου και της Γης, σκοτεινιάζοντας προσωρινά το φως της ημέρας σε μια συγκεκριμένη περιοχή. Για πρώτη φορά στην ιστορία, αυτά τα ουράνια γεγονότα λάμβαναν φυσικές και μηχανικές εξηγήσεις και δεν αποδίδονταν σε υπερφυσικά φαινόμενα.
Οι διαπιστώσεις του Αναξαγόρα για τη Σελήνη ήταν εκπληκτικά ακριβείς για την εποχή του; έφτασε ακόμη και να υποθέσει ότι η επιφάνειά της ήταν ορεινή, μια δήλωση που θα επιβεβαιωνόταν μόνο αιώνες αργότερα με την έλευση του τηλεσκοπίου. Η ικανότητά του να συμπεραίνει τη φυσική φύση της Σελήνης, μέσω της απλής παρατήρησης και της λογικής σκέψης, μαρτυρεί το λαμπρό του μυαλό και την πρωτοποριακή του επιστημονική προσέγγιση.
Η Επιστήμη συγκρούεται με τη θρησκεία και την αθηναϊκή πολιτική
Σε μια βαθιά θρησκευόμενη Αθήνα, όπου η λατρεία των θεών ήταν αναπόσπαστο μέρος της δημόσιας και ιδιωτικής ζωής, οι δηλώσεις του Αναξαγόρα δεν πέρασαν απαρατήρητες. Η άρνηση της θεότητας της Σελήνης και του Ήλιου θεωρήθηκε πράξη ασέβειας, ένα σοβαρό έγκλημα που απειλούσε την κοινωνική τάξη και την εύνοια των θεών. Σε ένα τεταμένο πολιτικό κλίμα, όπου οι φατρίες ανταγωνίζονταν για την εξουσία και οι έμμεσες επιθέσεις στους αντιπάλους ήταν συνηθισμένες, ο Αναξαγόρας, φίλος και σύμβουλος του ισχυρού πολιτικού Περικλή, έγινε εύκολος στόχος.
Το τίμημα της πνευματικής επανάστασης του Αναξαγόρα
Οι εχθροί του Περικλή, μη μπορώντας να πλήξουν άμεσα τον δημοφιλή Αθηναίο ηγέτη, επιτέθηκαν στους συμμάχους του. Ο Αναξαγόρας συνελήφθη και δικάστηκε με την κατηγορία της ασέβειας για την υποστήριξη ότι ο Ήλιος ήταν μια καυτή μάζα και η Σελήνη ένας βράχος.
Η επιστημονική του άποψη για το σύμπαν συγκρούστηκε με τη ρητορική και τις παραδοσιακές θρησκευτικές πεποιθήσεις, έτσι ώστε σε μια λαϊκή συνέλευση ο φιλόσοφος καταδικάστηκε σε εξορία. Αν και ο Περικλής κατάφερε να αποφύγει την καταδίκη σε θάνατο για τον φίλο του, ο Αναξαγόρας αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Αθήνα. Ο φιλόσοφος βρήκε καταφύγιο στη Λάμψακο, στα όρια του Ελλησπόντου, όπου συνέχισε να καλλιεργεί τη σκέψη του μέχρι το θάνατό του.
Η κληρονομιά του Αναξαγόρα: ένας σεληνιακός κρατήρας τιμά έναν πρωτοπόρο της επιστήμης
Παρά την άδικη καταδίκη του και την εξορία του, οι ιδέες του Αναξαγόρα για τη Σελήνη και το σύμπαν δεν πέθαναν μαζί του. Οι λογικές του εξηγήσεις για τις φάσεις της Σελήνης και τις εκλείψεις, βασισμένες στην παρατήρηση και τη λογική, έθεσαν τα θεμέλια για τη μελλοντική αστρονομία. Το θάρρος του να αμφισβητήσει τις καθιερωμένες πεποιθήσεις και να αναζητήσει φυσικές εξηγήσεις για τα ουράνια φαινόμενα, τον καθιστά μια θεμελιώδη μορφή στην ιστορία της επιστημονικής σκέψης.
Σήμερα, ως μαρτυρία της πρωτοποριακής του συμβολής στην κατανόησή μας για τη Σελήνη, ένας κρατήρας κοντά στον βόρειο πόλο της, φέρει το όνομά του: Αναξαγόρας, καταγεγραμμένος από το διαστημόπλοιο Lunar Orbiter 4 το 1967, NASA. Ένα αφιέρωμα σε έναν άνθρωπο που, με τη δύναμη του πνεύματός του, κατάφερε να απογυμνώσει τη Σελήνη από το θεϊκό της μανδύα και να αποκαλύψει την αληθινή βραχώδη φύση της, ανοίγοντας έτσι το δρόμο για την επιστημονική προσέγγιση που θα συνοδεύσει την εξερεύνηση του σύμπαντος στους αιώνες που θα έρθουν.
Πηγή: https://www.smithsonianmag.com/science-nature/ancient-greek-philosopher-was-exiled-claiming-moon-was-rock-not-god-180972447/
