Τα δεδομένα μιλούν ξεκάθαρα και αφηγούνται μια εκπληκτική ιστορία: μετά από δεκαετίες συνεχούς βελτίωσης, ο μέσος δείκτης νοημοσύνης μειώνεται σε διάφορες ανεπτυγμένες χώρες. Αλλά τι κρύβεται πίσω από αυτήν την ανησυχητική τάση; Από τις αλλαγές στον τρόπο ζωής μέχρι την ποιότητα της εκπαίδευσης, οι υποθέσεις είναι πολλές και δεν είναι όλες καθησυχαστικές.
Αντίστροφο φαινόμενο Flynn: γιατί ο δείκτης νοημοσύνης μειώνεται
Το λεγόμενο “αντίστροφο φαινόμενο Flynn” αντιπροσωπεύει την απροσδόκητη ανατροπή όσων παρατηρήθηκαν καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα. Ο James Flynn, Νεοζηλανδός ψυχολόγος, είχε τεκμηριώσει πώς κάθε γενιά κέρδιζε περίπου 3 μονάδες IQ σε σχέση με την προηγούμενη. Ωστόσο, έχει παρατηρηθεί μια αρκετά ανησυχητική αντιστροφή της τάσης.
Οι μελετητές αναρωτιούνται για αυτήν την οπισθοδρόμηση που συμπίπτει, παραδόξως, με την τεχνολογική έκρηξη. Τα μυαλά μας, που κάποτε εκπαιδεύονταν από την βαθιά ανάγνωση και την αυτόνομη σκέψη, αναθέτουν όλο και περισσότερες γνωστικές λειτουργίες στις συσκευές.
Ο Manfred Spitzer, στο βιβλίο του “Ψηφιακή άνοια”, έχει επισημάνει πώς αυτή η μεταφορά ικανοτήτων ατροφεί ορισμένες βασικές περιοχές του εγκεφάλου.
Το πραγματικά ανησυχητικό είναι ότι η ποιότητα της σύγχρονης εκπαίδευσης επηρεάζει σημαντικά αυτό το φαινόμενο. Τα σύγχρονα εκπαιδευτικά συστήματα προτιμούν την ταχεία απόκτηση πρακτικών δεξιοτήτων εις βάρος της αφηρημένης και κριτικής σκέψης. Και αυτό δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα γόνιμο έδαφος για την πνευματική φτώχεια.
Υπάρχουν διάφοροι παράγοντες σε αυτό το αντίστροφο φαινόμενο Flynn. Επηρεάζει ανομοιόμορφα τα διάφορα κοινωνικά στρώματα. Συγκεκριμένα, η συσχέτιση με περιβαλλοντικούς παράγοντες φαίνεται σημαντική: δίαιτες πλούσιες σε υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα, μείωση του χρόνου που αφιερώνεται στη σκέψη, συνεχής ψηφιακή υπερδιέγερση.
Ο εγκέφαλός μας λειτουργεί σαν μυς: όσο περισσότερο τον χρησιμοποιούμε, τόσο πιο δυνατός γίνεται. Όταν αφήνουμε τις τεχνολογικές συσκευές να “σκέφτονται” αντί για εμάς (όπως όταν χρησιμοποιούμε ένα μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης αντί να προσπαθούμε να σκεφτούμε), ουσιαστικά “αναθέτουμε” τη σκέψη μας εξωτερικά.
Αυτό δημιουργεί ένα παράδοξο: οι νέοι σήμερα έχουν στη διάθεσή τους περισσότερες πληροφορίες από ποτέ στην ανθρώπινη ιστορία, αλλά φαίνεται να δυσκολεύονται περισσότερο να αξιολογήσουν αν μια πληροφορία είναι αληθής ή ψευδής, να συνδέσουν έννοιες μεταξύ τους και να σκεφτούν βαθιά για σύνθετα προβλήματα.
Γιατί συμβαίνει αυτό; Επειδή έχουμε συνηθίσει να λαμβάνουμε άμεσες ανταμοιβές (like, ειδοποιήσεις, άμεσες απαντήσεις) που μας δίνουν γρήγορη ικανοποίηση. Ο εγκέφαλός μας προτιμά αυτές τις μικρές δόσεις γρήγορης ευχαρίστησης από την πιο επίπονη και μακροχρόνια πνευματική εργασία που απαιτεί παρατεταμένη συγκέντρωση.
Με άλλα λόγια: αναπτύσσουμε εγκεφάλους που είναι εξαιρετικοί στο να βρίσκουν πληροφορίες γρήγορα, αλλά λιγότερο καλοί στο να σκέφτονται προσεκτικά τι σημαίνουν αυτές οι πληροφορίες.
